Jadwigę Mrozowską poznałem przy okazji wizyty w Villa Toeplitz w Varese. Dokładniej, najpierw zdecydowałem się pojechać w okolice Varese (mieszkałem w Villa Cagnola w Gazzada Schianno), potem dowiedziałem się, jakie miejsca warto odwiedzić w okolicy tego miasta i jeziora. A kiedy natrafiłem na willę i park Toeplitz, postanowiłem bliżej przyjrzeć się ich założycielom. Tak trafiłem na biografię Jadwigi Mrozowskiej i poznałem jej niezwykłe życie.
Villa Toeplitz w Varese
Park przy Villa Toeplitz jest zaliczany do dziesięciu najpiękniejszych we Włoszech, dzięki starannie zaprojektowanym ogrodom, malowniczym fontannom i elementom wodnym.
Villa Toeplitz znajduje się na obrzeżach Varese, stosunkowo mało znanego miasta w Lombardii, położonego w pobliżu jeziora Varese. Jadąc do willi wpisałem do nawigacji adres: Varese, Viale Giovan Battista Vico. Kiedy wyjechałem z zabudowań Varese, jechałem wąską Via Mulini Grassi, aż zobaczyłem przejście nad drogą oraz cmentarz Sant’ Ambrogio. Przed cmentarzem znajduje się parking dla samochodów, a zaraz obok drugi parking dla osób odwiedzających park i willę Toeplitz.
Do willi przeszedłem przez most nad drogą, który zbudowano w 1924 roku na polecenie Józefa Leopolda Toeplitza. Most łączył park i ogród wokół willi z sadem założonym po drugiej stronie ulicy.
Polski bankier i jego willa
Józef Leopold Toeplitz urodził się w Żychlinie, niedaleko Łodzi, 10 grudnia 1866 r. jako syn Bonawentury i Reginy Konic, piąty z jedenaściorga dzieci. Rodzina Toeplitzów była jedną z najznamienitszych, pod względem bogactwa i tradycji, pośród żydowskiej burżuazji Warszawy. Ojciec Józefa kierował kantorem bankierskim w Warszawie i jednocześnie zarządzał posiadłościami ziemskimi rodziny szlacheckiej Sanguszków.
Józef Toeplitz kształcił się w École préparatoire des arts et manufactures na Uniwersytecie w Gandawie, następnie na Politechnice w Akwizgranie. To w Akwizgranie poznał i poślubił w 1890 r. arystokratkę pochodzenia holenderskiego Anne de Grand Ry. Z żoną przeniósł się do Włoch. Początkowo mieszkał w Genui, a następnie w Mediolanie. W 1893 roku, w Genui, urodził się jedyny syn Józefa – Ludwik, a właściwie Lodovico (Ludovico) Toeplitz de Grand Ry.
Pierwszego czerwca 1895 roku Józef Teodor Toeplitz został zatrudniony w Banca Commerciale Italiana (BCI/Comit) założonym rok wcześniej w Mediolanie przez konsorcjum banków niemieckich, austriackich i szwajcarskich.
Jego kariera w bankowości była oszałamiająca i w 1906 r. Toeplitz był już dyrektorem zarządzającym, a w 1907 r. – szefem Biura Kontroli Oddziałów banku. Od 1917 roku Toeplitz formalnie kierował bankiem.
Dzięki swojej pozycji i zarobkom Józef Toeplitz kupił w 1914 roku willę, która wcześniej należała do niemieckich przemysłowców Hannesenów. Toeplitz zlecił inżynierowi Speroniemu z Varese całkowite przebudowanie rezydencji. Willa została ponownie zamieszkała w 1918 roku. Toeplitz, który owdowiał w 1916 roku, wprowadził się do willi z nowo poślubioną żoną, Jadwigą Mrozowską.
Park i Villa Toeplitz
Najważniejsze budynki rezydencji to główna willa oraz willa mieszkalna (dépendance). Budynek główny, który stanowi mieszankę stylów architektonicznych, wyróżnia się połączeniem cegły i szarego kamienia. Z jednej strony budynku znajduje się okrągła wieża, a z drugiej kwadratowa wieża zakończona loggią i przykryta otwieraną metalową kopułą, używaną jako obserwatorium.
W budynku mieszkalnym (dépendance) ma obecnie siedzibę Museo Castiglioni, które poświęcone jest kulturze i sztuce Afryki.
Po zakończeniu prac renowacyjnych budynek stał się ulubioną rezydencją małżeństwa Toeplitzów, których odwiedzali przedstawiciele biznesu oraz artyści m. in. Książę Abruzji, Hrabia Turynu, Matilde Serao, rodziny Pirellich i Agnellich oraz, prawdopodobnie, D’Annunzio.
Park Villa Toeplitz został zaprojektowany w 1915 roku przez paryskie studio L. Collin – A. Adam & C. Składa się z bardziej „sformalizowanej” części giardino all’italiana oraz ogrodu angielskiego. W południowej części ogrodu, all’Italiana, znajdują się wyrafinowane konstrukcje, zarówno roślinne (z bukszpanu), jak i fontanny oraz monumentalny układ wodny prowadzący do belwederu.
Monumentalna fontanna willi podzielona jest na trzy poziomy. Najniższy poziom znajduje się w centrum głównego bulwaru prowadzącego do willi, z wydzielonym eliptycznym polem.
Środkowy poziom to symetryczne pola roślin i siatka kanałów. Najwyższy poziom to system fontann i tarasów, które prowadzą do nimfeum, poniżej belwederu.
Na szczycie wzgórza, za belwederem, rodzina Toeplitz zbudowała kaplicę, którą zaprojektował architekt z Polski (wg źródeł włoskich nazywał się Góraska).
Jadwiga Toeplitz Mrozowska – aktorka, podróżniczka i ogrodniczka
Dużą część parku projektowała żona Józefa Leopolda Toeplitza, Jadwiga Mrozowska. Warto poświęcić jej nieco miejsca, bo była to kobieta niezwykła.
Jadwiga Mrozowska urodziła się 14.10.1880 roku w Janowicach Poduszowskich na Kielecczyźnie. Uczyła się w pensji dla dziewcząt w Krakowie, ale jej prawdziwą miłością było aktorstwo, więc kształciła się następnie w konserwatorium muzycznym Warszawie. Zadebiutowała w wieku dwudziestu lat na scenie Teatru Miejskiego we Lwowie. W ciągu dwóch sezonów zagrała kilkadziesiąt postaci. W kolejnych latach występowała na deskach teatrów w Krakowie, Warszawie i Łodzi.
W 1907 roku Jadwiga Mrozowska zdecydowała się na wyjazd do Włoch, gdzie występowała w prowincjonalnych teatrach operowych i kontynuowała studia wokalne. Większe sukcesy odnosiła na ziemiach polskich, grając w Warszawie, Krakowie czy Wilnie.
Życie Jadwigi Mrozowskiej zmieniło się po przybyciu do Mediolanu, gdzie poznała i poślubiła Józefa Toeplitza. Dzięki temu mogła realizować swoje dwie pasje: podróże i ogrodnictwo.
Jako podróżniczka upodobała sobie Azję. Zaczyna już w 1919 roku od Indii południowych, Cejlonu i Birmy. Potem przychodzi czas na Azję Mniejszą, dolinę Eufratu i Tygrysu oraz Persję. Po ośmiu latach wraca do Indii, by stamtąd przedostać się do Kaszmiru i Tybetu.
Uwieńczeniem jej podróżniczej pasji staje się wyprawa do Pamiru w 1929 roku. Jadwiga Toeplitz-Mrozowska, należąca do Włoskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego (Reale Società Geografica Italiana) otrzymuje propozycję zorganizowania ekspedycji naukowej. Celem wyprawy jest zbadanie górskich terenów na pograniczu dzisiejszego Tadżykistanu, Kirgistanu, Afganistanu i Chin. Mrozowska zapewnia finansowanie wyprawy, a dzięki rozległym znajomościom męża załatwia formalności związane z przejazdem przez Związek Sowiecki. Po powrocie z dwumiesięcznej podróży Mrozowska, jako pierwsza kobieta w historii, otrzymuje medal Włoskiego Towarzystwa Geograficznego.
W latach trzydziestych Jadwiga Mrozowska publikuje po włosku swoje relacje i wspomnienia z podróży. Po polsku napisze obszerne pamiętniki „Słoneczne życie”, które zawierają rozdziały poświęcone zarówno jej karierze scenicznej, podróżom, jak i ogrodnictwu. Bo ogrodnictwem też się zajmowała.
W Villa Toeplitz w tworzy przepiękne ogrody w stylu bliskowschodnim. Co więcej – wyhodowane przez nią rośliny i owoce zdobywają nagrody na wystawach ogrodniczych i sadowniczych.
Wielki kryzys i czasy faszystowskie zakończyły karierę bankową Józefa Leopolda Teoplitza. W 1934 roku złożył on rezygnację ze wszystkich funkcji w banku. Zmarł w swojej willi w 1938 roku.
Jadwiga Mrozowska przeżyła swojego męża o prawie 30 lat. Zmarła 7 lipca 1966 roku w Varese. Niestety, w czasie II wojny światowej była zmuszona sprzedać rezydencję Villa Toeplitz firmie „Colchide Prima„, należącej do braci Mocchetti z Legnano. Ostatecznie w 1972 roku Villa Toeplitz wraz z parkiem została zakupiona przez gminę Varese.
Dwa słowa o Lodovicu
Syn Józefa Toeplitza z pierwszego małżeństwa – Lodovico (1893-1973) – to ciekawa postać, zasługująca na osobny artykuł. Lodovico Toeplitz de Grand Ry był członkiem d’annunziańskich legionów z przydziałem do Biura Spraw Zewnętrznych, w czasie wyprawy d’Annunzia na Fiume i funkcjonowania tzw. Regencji Carnaro. W późniejszych latach Lodovico został producentem filmowym i posiadał swoje studio filmowe Toeplitz Productions Ltd.
Na cmentarzu Sant’Ambrogio Olona
Na tablicy informacyjnej przy Villa Toeplitz można przeczytać, że małżonkowie Toeplitz zostali pochowani na pobliskim cmentarzu. Postanowiłem więc odszukać ich grobowiec. Niestety, nawet pracujący na cmentarzu kamieniarze nie potrafili wskazać lokalizacji grobu.
Nie ustawałem w poszukiwaniach i odnalazłem kaplicę grobową, w której pochowani są Józef Leopold Toeplitz, Jadwiga Toeplitz Mrozowska oraz rodzice Jadwigi Mrozowskiej. Warto wiedzieć, że fresk, który zdobi ścianę grobowca wykonał Jan Henryk Rosen, polski artysta-malarz i profesor Politechniki Lwowskiej, znany m. in. z wykonania fresków w papieskiej posiadłości Castel Gandolfo.
Stan kaplicy jest dość przygnębiający. Szkoda, że gmina, która jest właścicielem willi i parku zapomniała o osobie, od których willa wzięła swoją nazwę.