Wczoraj dotarła do mnie książka „Działania 2 Korpusu we Włoszech” tom I, pod redakcją pułkownika Stanisława Biegańskiego, z przedmową generała Władysława Andersa. Ta książka chodziła za mną od dawna i tropiłem ją na aukcjach i po antykwariatach.
Książka-symbol
Książka „Działania 2 Korpusu we Włoszech” tom I została wydana przez Komisję Historyczną 2-go Korpusu w Londynie w 1963 roku. Jest wyjątkowa pod kilkoma względami:
- Miała tylko jedno wydanie. Nie ukazała się do tej pory w wolnej Polsce, ani nie wznowiono jej w Londynie.
- Tom I opracował Komitet Redakcyjny, w którym znaleźli się: płk dypl. dr Stanisław Biegański, gen. dyw. Zygmunt Bohusz-Szyszko, płk dr Tadeusz Felsztyn, ppłk dypl. Józef Moszczeński, płk dypl. Tadeusz Schaetzel oraz por. dr K. A. Znamienne, że jeden z redaktorów nie ujawnił swojej tożsamości – być może ze względu na rodzinę przebywającą w kraju rządzonym przez komunistów.
- Przedmowę napisał dowódca 2. Korpusu gen. broni Władysław Anders.
Pomimo tego, że zasadnicza część książki dotyczy działań Drugiego Korpusu we Włoszech, autorzy nie zapomnieli o czasach tworzenia Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR oraz współpracy sowiecko-niemieckiej trwającej od września 1939 do czerwca 1941 roku.
Opracowanie przedstawia również tło polityczne działania Armii Polskiej na Wschodzie, w tym okoliczności zerwania stosunków dyplomatycznych z Polską przez Związek Sowiecki.
Część „włoska” przedstawia kwestię wprowadzenia 2 Korpusu na front, poczynając od podejmowania decyzji oraz transportu morskiego. Dla miłośników historii i tropicieli polskich śladów w Italii niezwykle cenne będą szczegółowe opisy poszczególnych działań od obrony nad rzeką Sangro od stycznia do kwietnia 1944 roku, przez bitwę o Monte Cassino i działania na Piedimonte (maj 1944 ). Osobny rozdział poświęcony jest działaniom zaczepnym nad Adriatykiem – walkom nad rzeką Chienti (16.VI-01.VII.1944) oraz bitwie o Ankonę zakończonej zdobyciem miasta (17-19 lipca 1944). Znajdziemy też opis mniej znanej bitwy nad rzeką Metauro (18-22.VIII.1944) oraz natarcia na pozycję Gotów. Opis walk na linii Gotów do 2 września 1944 roku kończy tom I książki.
Opis działań jest uzupełniony o obsadę wyższych i średnich stanowisk 2 Korpusu oraz indeks nazwisk i indeks geograficzny. Dodatkiem do opracowania jest zestaw map prezentujących szlak 2 Korpusu we Włoszech (Szkice do Działań 2 Korpusu we Włoszech tom I, Londyn 1956)
Tom II, który nigdy się nie ukazał
Czytając wstęp do tomu I, napisany przez członków Komitetu Redakcyjnego, znajdujemy w nim następujący fragment (s. IX):
„Działania 2 Korpusu” zostały podzielone na dwa tomy: pierwszy obejmuje okres od jego pierwotnej postaci w ZSSR w r. 1941 do zakończenia ofensywy na linię Gotów w początkach października 1944, drugi – od kampanii w Apeninach Północnych do konferencji w Poczdamie. Pierwszy wychodzi na światło dzienne dzięki przekazaniu Komitetowi redakcyjnemu funduszów b. Towarzystwa Wiedzy Wojskowej 2 Korpusu, drubi musi znaleźć pokrycie kosztów rysowania szkiców i druku w drodze wpływów z rozsprzedaży I tomu, inicjatywy firmy wydawniczej czy też zasiłków różnych instytucji. Czas ten może być krótszy lub dłuższy zależnie od odzewu społeczeństwa.
Z perspektywy 55 lat od ukazania się I tomu dzieła wiemy, że tom II nigdy nie został wydany. Takie były czasy w emigracyjnym Londynie i pozostał nam tylko jeden tom opisujący chlubne dzieje 2 Korpusu.
A potem członkowie Komitetu Redakcyjnego wraz z dowódcą 2 Korpusu odeszli na wieczną wartę.