We florenckiej galerii Uffizi można obejrzeć przepiękny „Hołd Trzech Króli” namalowany przez pochodzącego z regionu Marche renesansowego artystę Gentila da Fabriano. Jakie tajemnice kryje ten obraz?

Tłok przed obrazem i na obrazie

Kiedy odwiedzam florencką galerię Uffizi, jednym z pierwszych obrazów, przed którym tłoczą się turyści, jest „Pokłon Trzech Króli” autorstwa Gentila da Fabriano. W nagłówku artykułu użyłem tytułu „Hołd Trzech Króli”, jak nazwał dzieło Karol Estreicher, tłumacząc Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów Giorgia Vasariego. Za Estreicherem odmieniam też imię malarza.

Obraz Gentila został namalowany w 1423 roku na zlecenie bogatego kupca i polityka Palla di Noferi Strozzi. Obraz to tempera na desce o niebagatelnych wymiarach 303 na 282 cm.

Na pierwszym planie Trzej Królowie (w koronach i z aureolami wokół głów) składają hołd Dzieciątku, siedzącemu na kolanach Maryi. Obok stoi święty Józef i dwie służące. Tuż nad głową św. Józefa widać gwiazdę obwieszczającą narodzenie Chrystusa.

Królowie przedstawieni na obrazie symbolizują również trzy etapy ludzkiego życia: najstarszy władca jest w pozycji klęcznej i całuje stopy małego Jezusa, król w średnim wieku jest zgięty w pokłonie, najmłodszy stoi wyprostowany trzymając swój dar w ręku. U stóp najmłodszego króla klęczy sługa w niebieskim stroju i przypina młodzieńcowi ostrogi.

Tuż za składającymi hołd królami stoi, trzymający sokoła, sam zleceniodawca Palla Strozzi (w turbanie na głowie), wraz z synem Lorenzem.

Ilu królów jest na obrazie?

Ponieważ dawniej obrazy opisywały historię, to na obrazie można dostrzec aż dwunastu królów.

O pierwszym przedstawieniu władców pisałem powyżej.

Po lewej stronie obrazu, pod wizerunkiem archanioła Gabriela widać trzech magów, stojących na wzgórzu nad morzem, wypatrujących gwiazdy. Archanioł, zwiastujący Maryi, że pocznie z Ducha Świętego, znajduje się w towarzystwie dwóch ewangelistów.

W środkowej części obrazu widać Trzech Króli (już z aureolami), zmierzających wraz z orszakiem do Jerozolimy. Ponad orszakiem znajduje się wizerunek Chrystusa w asyście Mojżesza (po lewej) i króla Dawida (po prawej) trzymającego w dłoniach cytrę. Mojżesz trzyma tablicę z przykazaniami (dwa pierwsze przykazania). Przedstawienie Dawida symbolizuje pochodzenie Jezusa, który pochodził z jego rodu. Twarz Dawida jest podobna do twarzy Chrystusa Króla, przedstawianych przez różnych artystów.

Niewielkie sylwetki Trzech Króli widać też po prawej stronie obrazu, kiedy magowie są tuż przed bramą Jerozolimy. Ponad nimi widać Maryję w scenie Zwiastowania, a towarzyszą jej dwaj ewangeliści.

Zwierzęta przedstawione przez Gentila

Na obrazie aż roi się od zwierząt. Palla Strozzi występuje z sokołem. W stajence, zgodnie z tradycją, stoją wół i osioł. Są też zwierzęce ciekawostki.

Na zadach koni, poprzedzających w orszaku władców, można zauważyć dwa lamparty. Jeden z nich zbiera się do skoku w kierunku łani. Za łanią kroczy myśliwy prowadzący dużego białego psa.

Dwa lamparty można też odnaleźć w centralnej części obrazu. Jeden z nich znajduje się między trzema końskimi łbami (widać go dobrze na zdjęciu w nagłówku artykułu). W pobliżu końskich kopyt rozłożył się pies myśliwski.

A drugi lampart? Jego odnajdziemy w pobliżu pary dwóch gołąbków (Ilustracja 4).

Na ilustracji 5 odnajdziemy jeszcze dwie małpy oraz nurkującego ptaka.

Takie ciekawostki serwuje nam mistrz Gentile, więc trudno się dziwić, że niektórzy spędzają przed jego dziełem nawet pół godziny.

Gentile da Fabriano – malarz ceniony przez Michała Anioła

Gentile da Fabriano (ur. ok. 1470, zm. 1427) urodził się w niewielkiej miejscowości Fabriano w regionie Marche. Obrazy Gentila można oglądać w Rzymie, Florencji, Perugii czy Bari.

Jak pisze Vasari, Michał Anioł mawiał o Gentilim, „że jako malarz miał pędzel równie szlachetny jak brzmienie jego imienia oznaczające szlachetność”.

Po wykonaniu licznych prac w Citta di Castello, Gentile da Fabriano został dotknięty paraliżem. Ostatnie lata swojego życia spędził w klasztorze św. Franciszki Rzymianki w Rzymie (wł. Basilica di Santa Francesca Romana), gdzie zmarł i został pochowany.

Co ciekawe, Gentile umieścił swój autoportret wśród postaci „Hołdu Trzech Króli”. To dworzanin w czerwonym berecie patrzący prosto na widzów.