Giorgio Vasari (1511-1574) był włoskim malarzem i architektem, ale dziełem jego życia są Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów (wł. Le vite de’ piú eccellenti pittori, scultori et architettori).

Pierwszy historyk sztuki

Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów to pierwsza historia włoskiej sztuki przeznaczona do czytania przez szeroką rzeszę odbiorców, a Giorgio Vasari jest pionierem historii sztuki.

Według Vasari’ego sztuka nowożytna doskonaliła się stopniowo, a jej rozwój przebiegał w sposób konsekwentny i jednokierunkowy. Podzielił on sztukę włoską od czasów twórczości Cimabue’go do czasów Michała Anioła na trzy okresy równe stuleciom. Zgodnie z włoskim nazewnictwem są to:

• trecento (wiek XIV) – narodziny i „dzieciństwo” ,
• quattrocento (wiek XV) – młodość,
• cinquecento (wiek XVI) – dojrzałość

sztuki nowożytnej.

Dzieło życia

W pierwszym wydaniu „Żywotów…” – dedykowanym papieżowi – Vasari w poszczególnych rozdziałach poświęconych twórcom zawiera trzy elementy. Są to: informacja biograficzna, wykaz najważniejszych dzieł i ich opisy.

Drugą edycję książki Giorgio Vasari rozpoczął następnego dnia po pogrzebie Michała Anioła w 1564 roku. Był przekonany, że śmierć tego geniusza zamknęła ważny etap w dziejach sztuki.

Drugie wydanie Vasari dedykuje Medyceuszom. Aby uhonorować swoich mecenasów, Vasari akcentuje rolę Florencji w kształtowaniu się sztuki nowożytnej. Ugruntowuje w ten sposób obraz Florencji jako wielkiej i jedynej w swoim rodzaju ojczyzny sztuk, a Medyceuszy jako największych protektorów sztuki.

W drugiej redakcji Vasari zarzuca koncepcję cyklu rozwojowego sztuki nowożytnej – narodziny – młodość – dojrzałość i śmierć. Wskazuje, że sztuka renesansu po śmierci Michała Anioła nie upada, lecz jego twórczość jest kontynuowana przez jego uczniów i naśladowców.

Warto pamiętać, że Vasari wykorzystuje trzy rodzaje opisów dzieł sztuki i budowli:

• opis bezpośredni (z autopsji).
• opis pośredni (na podstawie kopii i reprodukcji graficznych).
• opisy literackie.

Niesie to ze sobą subiektywizm opisu. Dodatkowo zdarzają się Vasari’emu błędy w biografiach artystów, a umiejscowienie dzieł sztuki podane w książce odpowiada wiekowi XVI.

Polskie wydanie

Będące w moim posiadaniu „Żywoty…” zostały wydane przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN). Wydanie obejmuje 10 książek (9 tomów).

Tłumaczenie i wstęp polskiego wydania napisał Karol Estreicher. Jedyne co może dziwić współczesnego czytelnika, to tłumaczenie przez Estreichera imion artystów np. Piero della Francesca, to w książce Piotr della Francesca.

Portrety artystów pochodzą z drugiego włoskiego wydania i wydań późniejszych.