Chociaż najbardziej znane „Zwiastowanie” namalowane przez Fra Angelico znajduje się w klasztorze San Marco we Florencji, to podróżując po wschodniej Toskanii obejrzałem jeszcze dwa „Zwiastowania”, które namalował błogosławiony Jan z Fiesole. Obrazy te znajdują się w muzeach w San Giovanni Valdarno i Cortonie.
Fra Angelico
Urodzony w ok. 1387 roku Guido di Pietro da Mugello w wieku 20 lat wstąpił do zakonu dominikanów, gdzie przyjął imię zakonne Giovanni da Fiesole. Obdarzony talentem malarskim ozdobił m. in. klasztor San Marco we Florencji, gdzie przez 12 lat wykonał cykl fresków. Podejmował jedynie tematy religijne.
Fra Angelico został ogłoszony błogosławionym przez papieża Jana Pawła II, 3 października 1982 roku. W 1984 papież ogłosił go patronem artystów i twórców kultury.
Więcej o Fra Angelico możesz przeczytać w książce Anielska kompania. Skromny żywot Fra Angelico.
Annunciazione di San Giovanni Valdarno
W muzeum w San Giovanni Valdarno obejrzałem Zwiastowanie, które było przeznaczone dla franciszkańskiego kościoła Montecarlo, koło San Giovanni, gdzie znajdowało się jeszcze pod koniec XX wieku. Jest to tempera na desce (195 x 158 cm).
Dzieło jest prawdopodobnie drugim z serii trzech dużych tablic Zwiastowania namalowanych przez Angelico w latach trzydziestych XV wieku; pozostałe dwa to Zwiastowanie z Cortony i Zwiastowanie z Muzeum Prado.
Obraz, datowany na ok. 1438 roku, być może nie został ukończony i z pewnością był przemalowywany w ramach mniej lub bardziej udanych prac konserwatorskich.
Przestrzeń jest podzielona na dwie części łukiem, co sprawia, że obraz jest dziełem przejściowym między tradycyjnym średniowiecznym poliptykiem a renesansowym kwadratowym ołtarzem.
Po lewej stronie, widzimy ogród nawiązujący do dziewictwa Maryi („hortus conclusus”), palmę nawiązującą do męczeństwa Chrystusa oraz wygnanie Adama i Ewy z Raju. Nieposłuszeństwo pierwszych rodziców, zostało zrekompensowane przez pokorne posłuszeństwo Maryi w momencie Zwiastowania.
W predelli znajduje się pięć scen z życia Maryi ,przypisywanych asystentowi Angelico, którym był Zanobi Strozzi.
Annunciazione di Cortona
Chociaż niektórzy historycy sztuki wyżej oceniają Zwiastowanie z San Giovanni, to mnie bardziej podoba się obraz znajdujący się obecnie w Museo diocesano di Cortona.
Zwiastowanie z Cortony to również tempera na desce (175×180 cm). Zostało wykonane jako pierwsze z trzech wspomnianych dzieł, około 1430 roku.
Scena rozgrywa się w otwartej renesansowej loggii, do której przylega ogród, który symbolizuje czystość Dziewicy Maryi. W ogrodzie, podobnie, jak w Zwiastowaniu z San Giovanni, dostrzegamy palmę oraz wygnanie z Raju.
Anioł właśnie „wylądował” i wypowiada do Maryi boską zapowiedź, a wypisane złotymi literami słowa wychodzą z jego ust. Między dwoma postaciami rozwija się prawdziwy dialog. Słowa Maryi zostały napisane do góry nogami, aby wyjaśnić widzowi kierunek odpowiedzi.
Anioł posługuje się również wymownymi gestami: prawą wskazuje Dziewicę, wpatrując się w Nią, a lewą wskazuje gołębicę, symbol Ducha Świętego.
Wraz z obrazem zachowała się również oryginalna predella, która przedstawia pięć scen z życia Maryi i dwie sceny z życia św. Dominika (po bokach).