Pisarz Gabriele D’Annunzio (1863-1938) ma swoją ulicę w niemal każdym włoskim mieście. Choć był przenikliwym lirykiem, jego powieść Triumf śmierci była bestsellerem, a Córka Joria odniosła wielki sukces w obszarze dramatu, to dzisiaj jego utwory popadły w zapomnienie. Sam D’Annunzio żyje jednak dzięki wspaniałej rezydencji Vittoriale degli Italiani, którą możemy oglądać w Gardone Riviera. A był nie tylko pisarzem, ale również żołnierzem, lotnikiem, patriotą, miłośnikiem płci pięknej i hedonistą…

Burzliwe życie D’Annunzia

Właściciel Vittoriale degli Italiani – przepięknej willi otoczonej 9-hektarowym ogrodem – urodził się w Pescarze 12 marca 1863 roku. Kiedy byłem w Pescarze odwiedziłem niewielkie muzeum poświęcone pisarzowi.

Co do działalności pisarskiej Gabriele D’Annunzia, to wolę pozostawić ocenę jego twórczości specjalistom. Dla porządku napiszę, że był przedstawicielem prądu literackiego zwanego modernizmem, a Józef Gierowski, tak określa D’Annunzia w swojej Historii Włoch (Ossolineum, Wrocław 2003, s. 468):

Był on znakomitym pisarzem, który świetnie opanował stylistykę i umiał wykorzystywać bogactwo języka. Miał przy tym bogate poczucie dramatyczności i był przenikliwym lirykiem. (…) Początkowo D’Annunzio dał się poznać głównie jako poeta i powieściopisarz, dopiero w początkach XX w. jego sztuki zdobyły sobie deski teatrów włoskich.

Dla mnie Gabriele D’Annunzio kochał Włochy i to kochał ponad wszystko. Może dlatego niektórzy nazywają go nacjonalistą, a nawet faszystą…

Przyjrzyjmy się kilku epizodom z życia D’Annunzia. Kiedy wybuchła Wielka Wojna pisarz opowiadał się za przystąpieniem Włoch do wojny, aby odzyskać ziemie będące pod władaniem Austro-Węgier (Trydent, południowy Tyrol, Triest, Istria i Dalmacja).

Gdy Italia opowiedziała się po stronie Ententy (tajny układ sojuszniczy w Londynie z 26 kwietnia 1915 roku) i 20 maja wypowiedziała wojnę państwom centralnym, pisarz miał 52 lata. Zgłosił się na ochotnika do wojska, ale zwracano mu uwagę na jego wiek. Nie ustawał w naleganiach i walczył w piechocie, lotnictwie i marynarce – zawsze w zaprojektowanym przez siebie mundurze. Podczas jednego z lotów stracił oko…

W trakcie konferencji wersalskiej Włochy uzyskały duże nabytki na wschodnim wybrzeżu Adriatyku, ale nie było wśród nich znaczącego portu Fiume. Warto pamiętać, że w 1918 roku Włosi stanowili ponad 60% ogółu mieszkańców Fiume, a dla wielu Włochów dawne weneckie miasta i posiadłości na terenie Dalmacji i w Azji Mniejszej były tym, co dla Polaków Kresy.

Wyprawa na Fiume

Gabriele D’Annunzio nie mógł się pogodzić z utratą Fiume i postanowił przystąpić do działania. W swoim liście tak pisał: Jutrzejszy świt będzie pięknym świtem.

Na czele około 300 ochotników wyruszył na Fiume, niosąc na sztandarach napisy „Fiume albo śmierć”. Wkroczył do miasta 12 września 1919 roku – francusko-brytyjski garnizon oddał władzę bez jednego wystrzału. D’Annunzio obwołał się dyktatorem (Il Commendante), proklamową tzw. Włoską Regencję Carnaro i napisał konstytucję dla swojego państewka. W rocznicę aneksji Fiume wypuszczono serię znaczków pocztowych z podobizną pisarza.

Jak każdy sen, również sen o Fiume nie trwał wiecznie. Wykonując postanowienia zawartego 12 listopada 1920 roku w Rapallo układu z Jugosławią, rząd włoski zmusił D’Annunzia do opuszczenia Fiume (wysłano flotę przeciw Regencji Carnaro i oddano kilka strzałów w kierunku siedziby regenta). W efekcie Fiume stało się wolnym miastem funkcjonujących na podobnych zasadach jak Gdańsk w okresie międzywojennym.

Zanim nazwiemy D’Annunzia faszystą i nacjonalistą, przypomnijmy sobie tzw. bunt Żeligowskiego z października 1920 roku. To dzięki niemu przyłączono Wilno do Polski.

Warto też pamiętać o tym, że początkowa bliskość ideowa Benito Mussoliniego i Gabriele D’Annunzia zakończyła się wraz z planowaniem sojuszu Włoch z III Rzeszą. D’Annunzio zawsze był przeciwnikiem porozumienia z Niemcami i widział w germańskich planach zgubę Italii (co nastąpiło w wyniku II wojny światowej).

Pomnik włoskich zwycięstw

Vittoriale degli Italiani w tłumaczeniu na polski oznacza „Pomnik włoskich zwycięstw”. Planująca i urządzając swoją rezydencję Gabriele D’Annunzio chciał jeszcze raz przekazać swoją miłość do Italii (i po troszę swoją własną). Przejdźmy się po terenie Vittoriale.

Pilo nel Piave

Tuża za wejściem na teren willi widzimy pomnik upamiętniający zwycięstwo w bitwie nad Piavą (15.06-25.06.1918), w której Włosi pokonali wojska monarchii Austro-Węgier. Statua, której autorem jest Arrigo Minerbi, została podarowana pisarzowi przez Mediolan w 1935 roku.

Amfiteatr

Kontynuując zwiedzanie rezydencji, po prawej stronie zobaczymy amfiteatr nawiązujący wyglądem do teartru w Pompejach. Autorem projektu teatru był architekt Giancarlo Maroni wspomagany inspiracjami D’Annunzia. Prace budowlane rozpoczęto w 1931 roku, a zakończono już po śmierci w 1952 r. Widzowie zasiadający w amfiteatrze oprócz widowisk teatralnych i koncertów mogą podziwiać Isola del Garda (wyspę na jeziorze), zamek Manerba lub Monte Baldo.

Piazzetta Dalmata i Prioria

Przed wejściem do willi Prioria (dom przeora – nazwa nadana przez poetę, który lubił być tytułowany Przeorem) możemy zatrzymać się na niewielkim placyku (Piazzetta Dalmata) i spojrzeć na front willi ozdobiony herbami miast (m. in. Trydent, Florencja i Triest). Herb nad balkonem przedstawiający charta został zaprojektowany przez samego D’Annunzia. Po lewej stronie widać cylindryczną rzeżbę wykonaną z kamienia z Istrii, ozdobioną brodatymi głowami. Symbolizują one osiem rodzajów wiatrów wiejących we Włoszech („róża wiatrów”).

Zwiedzanie willi Prioria jest możliwe tylko z przewodnikiem. Kupuje się bilet na oznaczoną godzinę. Przejście przez kilkanaście pomieszczeń zajmuje około pół godziny. Wewnątrz willi nie wolno fotografować w większości pokoi (można zabrać aparat i robić zdjęcia w miejscach wskazanych przez przewodnika). Przed wejściem na leży zostawić w przechowalni torby i plecaki.

Wewnątrz willi panuje półmrok tak, jak za czasów pisarza, który po utracie jednego oka cierpiał na światłowstręt. Przechodzimy przez kolejne pokoje, w których żył, tworzył i przyjmował gości D’Annunzio. Wiele z nich jest wypełniona oryginalnym przedmiotami zbieranymi lub otrzymywanymi w darze przez pisarza. Do najczęściej wymienianych jest pozłacany żółw, który podobno umarł z przejedzenia. Można obejrzeć równierz kolekcję książek liczącą 30 tysięcy woluminów. Podobno D’Annunzio przeczytał je wszystkie.

Ostatnim pomieszczeniem zwiedzanym z przewodnikiem jest sala w której wystawiono ciało pisarza po jego śmierci w 1938 roku.

Druga część willi, którą zwiedzamy samodzielnie, zawiera pamiątki związane z wojenną działalnością pisarza – mundury, sztandary, dokumenty i obrazy.

Okręt wojenny „Puglia”

W ogrodzie Vittoriale można obejrzeć krążownik „Puglia”, podarowny pisarzowi przez admirała Thaona di Revel. Okręt został pocięty w porcie i na dwudziestu wagonach kolejowych przewieziony do Gardone, a następnie ponownie złożony. Dziób statku skierowny jest na wschód, w kierunku Adriatyku i tak bliskiego sercu pisarza – Fiume.

Park Vittoriale degli Italiani

W parku wokół willi Prioria możemy podziwiać szereg budowli, rzeźb i pięknych roślin. Znajdziemy w nim fontannę Delfina, cmantarzyk psów, Jezioro Łabędzie, doliny spokojnej (rozsądnej) i szalonej wody, Jeziorko Tańców, ogród owocowy i cytrusowy czy most żelaznych głów (to ten z pociskami)

Mauzoleum

Nad parkiem i willą góruje Mauzoleum, w którym spoczywają D’Annunzio i jego wierni towarzysze, w tym architekt Giancarlo Moroni. Mauzoleum jest zbudowane na wzór rzymskich grobowców. Pisarz nigdy nie zobaczył efektu końcowego prac, ale to on wybrał najwyższe wzgórze, jako miejsce przyszłego spoczynku.

Praktyczne informacje

W okresie letnim (od 31 marca do do 26 października) obowiązują następujące godziny otwarcia:

• Park – 9.00 – 20.00
• Muzea – 9.00 – 19.30
• Wizyta z przewodnikiem po willi – 9.00 – 19.00.

Ceny biletów (można kupić w kasie lub przez internet) normalny/ulgowy:

• Całość wraz ze zwiedzaniem Priorii z przewodnikiem: 16€/13€
• Park i muzea: 10€/ 8€ .