Jedno z najbardziej zagadkowych przedstawień Trzech Króli znajduje się w bazylice św. Apolinarego (Sant’ Apollinare Nuovo) w Rawennie. Na mozaice z VI w. po Chr. pojawiają się po raz pierwszy w historii zapisane imiona mędrców ze Wschodu: Balthassar, Melchior i Gaspar.

Moje powroty do Rawenny

Pierwszy raz zobaczyłem tych Trzech Króli ponad 20 lat temu. Pojechałem do Rawenny jeszcze z aparatem analogowym i nie mogłem zrobić wystarczającej liczby zdjęć. Wybrałem się tam ponownie w 2008 roku i zastanawiałem się, kto okiem zdrajcy patrzył na Rawennę. Niestety, cyfrowe już zdjęcie Trzech Króli okazało się poruszone.

Nie miałem wyboru – kiedy w 2020 roku podróżowałem po okolicach Rimini, musiałem odwiedzić też Rawennę.

Bazylika palatyńska

Bazylika została zbudowana przez gockiego króla Teodoryka w 505 roku kościół pod wezwaniem Domini Nostra Jesu Christi. Pełniła rolę kościoła palatyńskiego, czyli kościoła na użytek króla i jego dworu. Zdobienia bazyliki z czasów Teodoryka nawiązywały do doktryny teologicznej Ariusza, uznanej za herezję.

Po zdobyciu miasta przez Cesarstwo Bizantyjskie (540 r. po Chr.) cesarz Justynian przejął na własność Kościoła katolickiego wszystkie nieruchomości będące w posiadaniu arian. Była bazylika Teodoryka została poświęcona św. Marcinowi z Tours, obrońcy wiary katolickiej i przeciwnikowi wszelkiej herezji.

Obecna nazwa bazyliki (Basilica di Sant’ Apollinare Nuovo) pochodzi z IX w., kiedy z bazyliki o tej samej nazwie w Classe przeniesiono relikwie św. Apolinarego, pierwszego biskupa Rawenny.

W X wieku, obok bazyliki stanęła piękna, okrągła kampanila

Nie tylko Trzech Króli

Bazylika jest budowlą trójnawową zamkniętą absydą. Jej ściany są ozdobione wspaniałymi mozaikami. Niektóre pochodzą z czasów Teodoryka, inne z okresu remotu, jakiego podjął się biskup Agnello.

Ściany nawy głównej podzielone są na trzy pasma, różniących się od dekoracji mozaikowych. Aby w pełni docenić kunszt artystów wykonujących mozaiki, warto wziąć ze sobą lornetkę lub aparat z teleobiektywem.

Najwyższy pas zdobi ciąg scen z życia Chrystusa przeplatanych motywem z dwoma gołębiami.

W tym pasie zobaczymy scenę przedstawiającą Chrystusa, który oddziela dobro od zła, symbolicznie wyrażoną za pomocą oddzielania owiec od kozłów. Chrystusowi towarzyszą Anioł Dobra ubrany na czerwono i Anioł Zła ubrany na niebiesko. Uważa się, że jest to pierwsze przedstawienie szatana w sztuce chrześcijańskiej.

Pas środkowy składa się z prostokątów między oknami, na których umieszczono postaci świętych i proroków. Są oni ubrani w miękko udrapowane szaty w stylu rzymskim, choć samo przedstawienie jest hellenistyczne.

Dolne pasmo jest najlepiej widoczne z poziomu dostępnego dla turystów. To na nim dokonano największej liczby zmian od czasów Teodoryka.

Na prawej ścianie (patrząc w stronę ołtarza) przedstawiony jest słynny pałac Teodoryka (Palazzo di Teodorico), z łacińskim napisem PALATIUM w dolnej części tympanonu.

Na przeciwległej ścianie przedstawiono port Classe, który w tym czasie był największym portem na całym Adriatyku, a także jedną z głównych siedzib rzymskiej floty cesarskiej.

Trzech Króli na czele procesji

Najniższe pasy mozaik przedstawiają procesję Świętych Dziewic i Świętych Męczenników.

Procesja 26 męczenników ze św. Marcinem na czele zmierza w kierunku intronizowanego Chrystusa otoczonego aniołami. Każdy z męczenników ma w ręku palmę – symbol męczeństwa. Niosą w darze drogocenne korony – również symbol męczeństwa.

Po lewej stronie widzimy pochód 22 dziewic zmierzających oddać pokłon Maryi z Dzieciątkiem. Kroczą one po kwiecistej łące (wśród kwiatów lilii). W ręce przykrytej welonem nosą w darze koronę, symbol męczeństwa.

Procesję dziewic otwiera Trzech Króli niosących dary dla dzieciątka. Są oni ubrani we wzorzyste spodnie oraz płaszcze. Co ciekawe, na głowach – zamiast koron – mają czerwone czapki, przypominające czapki frygijskie. Podobno zamiana koron na czapki nastąpiła w dobie renesansu.

Jeśli chcesz zachwycić się mozaikami i dostrzec ukryte symbole, to zarezerwuj sobie na wizytę w bazylice co najmniej pół godziny.