22 listopada to wspomnienie św. Cecylii, która jest patronką muzyki, organistów, kompozytorów, chórów, scholi i zespołów muzyki kościelnej. W bolońskiej pinakotece oglądałem obraz Rafaela, który przedstawia świętą, u której stóp leży sterta instrumentów muzycznych. Skąd takie przedstawienie św. Cecylii?

Św. Cecylia – znana i nieznana

Cecylia jest jedną z najsłynniejszych męczennic Kościoła Rzymskiego. Niestety, o świętej mamy bardzo mało informacji historycznych, a nasza wiedza o w dużej mierze opiera się na Tradycji i legendach.

Zasadniczym dokumentem, na którym opierają się biografowie świętej jest pochodzący z V wieku opis jej męczeńskiej śmierci. Według niego Cecylia przyszła na świat na początku III wieku w dobrej rodzinie rzymskich patrycjuszy. Podobno była olśniewająco piękna, a rodzice zaplanowali jej małżeństwo z poganinem – Walerianem. Wcześniej Cecylia złożyła Chrystusowi ślub czystości. W przeddzień ślubu Cecylia opowiedziała narzeczonemu o swym postanowieniu i o wierze chrześcijańskiej.

Walerian, zafascynowany wiarą swojej przyszłej żony, zgłosił się do katechumenatu i wkrótce wraz ze swoim bratem Tyburcjuszem przyjęli Chrzest. Niestety, niedługo potem wybuchły prześladowania chrześcijan i obaj bracia zostali skazani na śmierć.

Aresztowano też Cecylię. Sędzia próbował zmusić ją do wyparcia się wiary stosując męki. Kazał zawiesić ją nad ogniem w łaźni i dusić ją parą. Cecylia zaś cudem Bożym zamiast duszącego dymu czuła orzeźwiający ją powiew wiatru. Rozgniewany namiestnik kazał ją wtedy ściąć mieczem. Kat wszakże na widok tak pięknej i młodej osoby nie miał odwagi jej zabić. Trzy razy ją uderzył mieczem, ale nie zdołał pozbawić jej życia. Cecylia zmarła dopiero po trzech dniach.

Omyłkowa patronka muzyki organowej?

Imię św. Cecylii wymieniane jest w Kanonie Rzymskim, czyli modlitwie eucharystycznej, w której wymieniono kilkunastu świętych, której początki sięgają IV wieku. Jest patronką chórzystów, lutników, muzyków, organistów, zespołów wokalno-muzycznych. Legenda bowiem głosi, że grała na organach.

Św. Cecylia patronuje muzyce kościelnej (organowej), ponieważ jedną z antyfon pochodzących z najwcześniejszego opisu jej męczeństwa błędnie zinterpretowano tak, jakoby Cecylia umiała grać na organach.

Dosłownie zinterpretowano słowa „cantantibus organis, Cecilia virgo in corde suo soli Domino decantabat” („w czasie gdy brzmiały instrumenty, dziewica Cecylia śpiewała w swoim sercu jedynemu Panu”). Po analizie tekstu stwierdzono, że nie chodziło w nim o organy, ale o instrumenty – narzędzia tortur.

Zamówienie u samego Rafaela

Popularność świętej Cecylii Rzymianki spowodowała, że w 1513 roku Elena Duglioli dall’Olio zamówiła u Rafaela obraz, który był przeznaczony do kaplicy w kościele San Giovanni in Monte w Bolonii. Rafael malował obraz w latach 1514-1516.

Obraz został zrabowany w czasie pierwszej kampanii włoskiej Napoleona i przewieziony do Paryża. W 1815 roku wrócił do Bolonii i jest eksponowany w Pinakotece Narodowej.

Ekstaza św. Cecylii

Obraz autorstwa Rafaela jest zatytułowany Ekstaza św. Cecylii. Czasami podawany jest inny tytuł dzieła: Cecylia z Rzymu wśród świętych Pawła, Jana Ewangelisty, Augustyna i Marii Magdaleny.

Warto przyjrzeć się dokładniej obrazowi Rafaela.

Na obrazie można zobaczyć trzy płaszczyzny malarskie.

Na pierwszym planie stoi grupa świętych z Cecylią pośrodku. Otaczający Cecylię święci są wyposażeni w swoje atrybuty. Po lewej, św. Paweł opiera się o miecz. Między Pawłem a św. Cecylią stoi św. Jan Ewangelista; w fałdach jego szaty można dostrzec orła. Po prawej stronie świętej znajduje się św. Augustyn trzymający pastorał, a obok niego stoi św. Maria Magdalena z alabastrowym naczyniem w ręku.

W tle, za świętymi, widać ziemski horyzont, a w górnej części obrazu dostrzegamy niebiański chór.

Organy w rękach Cecylii mają symbolizować wewnętrzną i duchową muzykę, która przewyższa tą zwykłą ziemską i świecką. Stąd u stóp świętej leżą nieużywane lub zepsute instrumenty muzyczne. Współczesna analiza ikonograficzna wykazała, że Rafael świadomie i rygorystycznie zorganizował muzyczną wspinaczkę – od muzyki instrumentalnej, poprzez duchową, aż do niebiańskiej.

Czy dostrzegłeś, że św. Paweł trzyma w ręku papier oprócz miecza, a sam miecz opiera o trójkąt (cymbalum) leżący na ziemi. To rafaelowska interpretacja Listu św. Pawła do Koryntian:

Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący.

1 Kor 13.1

Jeden obraz potrafi nam czasem tyle opowiedzieć…