Na początku sierpnia, wraz z zamówieniem przewodnika Monte Cassino i okolice. Śladami 2 Korpusu Polskiego dostałem prośbę o autograf wraz z dedykacją: Przechodniu, powiedz Polsce…
Napis bliski sercu Polaków
Kiedy wpisywałem dedykację pomyślałem, że zapewne wiele osób – podobnie jak ja – wzruszało się czytając ten napis na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino.
Sięgnąłem do szybko książek Melchiora Wańkowicza i Jana Bielatowicza i uświadomiłem sobie, że nie wiem, kto jest autorem słów nawiązujących do tych spod Termopil: Przechodniu, powiedz Sparcie, że leżymy tutaj posłuszni jej prawom.
Nasi żołnierze walczyli w bitwie zwycięskiej, a bohaterstwo poległych upamiętnia cmentarz, który tak opisuje Wańkowicz:
Pośrodku liczącego tysiąc czterysta metrów kwadratowych plateau szesnastometrowy krzyż Virtuti Militari z wiecznie płonącym zniczem.
Plateau otacza amfiteatr dziewięciu tarasów ułożonych z wapiennych głazów. Na każdym tarasie w dwuszeregu groby – na każdym krzyż z szarokremowego trawertynu i płyta z trawertynu z głęboko wkutym napisem. Tysiąc siedemdziesiąt grobów.
Idzie się ku nim z dołu z plateau od wielkiego krzyża Virtuti Militari i od tego płonącego znicza monumentalnymi białymi schodami czterdziestosiedmiometrowej szerokości. Na najwyższym tarasie bryła głazu – ołtarz – i po murze oporowym kute godła oddziałów. A wyżej, na zboczu wznoszącym się ku 593 – krzyż z żywopłotu; ramię jego – pięćdziesiąt metrów; środek jego – orzeł, płaskorzeźba w wapieniu montecassińskim o wymiarach sześć na siedem metrów.
Kiedy ze szczytu cmentarza, białą falą schodów, idzie się w dół, mocny napis biegnący dwumetrową antykwą przez całe plateau mówi:
PRZECHODNIU, POWIEDZ POLSCE,
ŻEŚMY POLEGLI WIERNI W JEJ SŁUŻBIE.
M. Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino
Ich ofiara, nasza pamięć
Jeszcze raz pomyślałem o napisie na cmentarzu i traktuję go jako apel o pamięć.
To my, odwiedzający Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino mamy głośno wołać do Polaków: tu leżą najlepsi synowie polskiej ziemi, polegli wierni w jej służbie.
To my, przypominajmy polskim turystom, którzy odwiedzają Rzym albo Neapol, że mają niedaleko do Monte Cassino, gdzie spoczywają żołnierze 2 Korpusu Polskiego.