We Włoszech książka „Dante”, której autorem jest Alessandro Barbero, ukazała się w 2020 roku – na rok przed 700 rocznicą śmierci poety. W Polsce mogłem ją przeczytać w 2022 roku.

„Dante wielkim poetą był” powie większość z nas, ale czy potrafimy powiedzieć coś więcej o Dantem – człowieku?

Dante oczami włoskiego historyka i pisarza

Zapytani o Dantego, najczęściej skojarzymy go z „Boską komedią” (inna sprawa, czy ją czytaliśmy), ale o autorze tego dzieła powiemy zazwyczaj niewiele. Najwyżej skojarzymy go z Beatrycze (ale kim była ta Beatrycze?).

Dobrze się stało, że włoski historyk i pisarz Alessandro Barbero podjął się trudu zebrania i zweryfikowania różnych źródeł, które mówią nam o Dantem. Ten specjalista od historii i literatury średniowiecza połączył dokumenty, przekazy i fragmenty z dzieł Dantego w obszerną prawie 400-stronicową biografię. O skrupulatności i trudzie autora świadczy część zawierająca bibliografię i przypisy, licząca około 100 stron.

Poznajmy Dantego feditore

Na pierwszych stronach książki Barberi opowiada o bitwie, jaka miała miejsce 11 czerwca 1289 roku, w dniu św. Barnaby:

(…) wojsko florenckie maszerujące przez region Casentino na podbój ziem Arezzo ujrzało przed sobą zamek Poppi., wzniesiony na samotnej skale w zakolu rzeki Arno. Wojsko wyruszyło z Florencji dziewięć dni wcześniej, przy biciu dzwonów. (…)

Nie wszyscy byli jednak młodzi i do boju chętni; dowódcy wybrali czwartą część [konnych], czyli 150, i uszykowali przed innymi. Na rozkaz do ataku szarżowaliby oni jako pierwsi, gdyby zaatakował nieprzyjaciel, jako pierwsi stawiliby opór.

A. Barberi, Dante, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2022, s. 8.

Jak pisze Barberi, Dante walczył pod Campaldino w szeregach feditori, jako że należał do wyższej warsztwy miejskiej społeczności Florencji. Nie był jednak ani szlachicem, ani rycerzem (pasowany na rycerza).

Prapradziadek Cacciaguida i pradziadek Alaghieri

Autor biografii Dantego przedstawia nam przodków poety, a wśród nich pierwszego, o jakim wspomina dokument zachowany w Archiwum Państwowym we Florencji, Cacciaguida syna Adama.

Dalej było już łatwiej, bo zachowały się informacje o dziadku Bellincione i jego synach. Co nie było standardem w wiekach średnich od czterech pokoleń w rodzinie Dantego funkcjonowało nazwisko Alighieri (czasem zapisywane jako Alaghieri, a nawet Alachieri).

Nie znamy dokładnej daty urodzin Dantego, choć Boccaccio tak pisał:

Urodziła się ta szczególna chluba Italii w naszym mieście (…) w MCCLXV roku zbawiennej inkarnacji Króla wszechświata.

Boccacio, Żywot Dantego

Jak dowiadujemy się z książki, we wspomnianym 1265 roku we Florencji rządzili jeszcze gibelini, a wielu gwelfów – wśród nich kuzyn Geri del Bello – zostało wygnanych. Autor opisuje nam ciekawie, jak wyglądała dzielnica, w jakiej mieszkał Dante i jak mógł wyglądać jego dom rodzinny. Poznajemy też rodziców oraz rodzeństwo poety.

Beatrycze

W książce nie mogło zabraknąć wielkiej miłości Dantego – Beatrycze Portinari (nazywanej Bice). Jednak cała historia tej miłości jest inna, niż mogłoby się wydawać. Dobrze, że Alessandro Barbero przedstawia nam najważniejsze fakty:

• Do pierwszego spotkania Dantego i Beatrycze doszło, kiedy on miał dziewięć, a ona osiem lat. Podobno wtedy poeta się zakochał w dziewczynce w czerwonej sukience.
• Po dziewięciu latach, w 1281 roku, Dante i Beatrycze spotykają się na ulicy. On jest jeszcze młodzieńcem, a ona już kobietą zamężną. Beatrycze skrzyżowała z nim wzrok i pozdrowiła.
• Poeta myśli o ukochanej, pisze sonety, patrzy na nią w kościele i to właściwie już cała historia…
• Beatrycze zmarła młodo, w 1290 roku. Dante ożenił się w 1285 r.

Dante polityk i Dante wygnaniec

Z biografii Dantego dowiadujemy się, że po zdobyciu wykształcenia oraz zawarciu małżeństwa z Gemmą, córką Manetta Donatiego, Dante zajmuje się interesami i polityką.

Interesy miały związek z zaciąganiem i udzielaniem pożyczek oraz inwestycjami w nieruchomości. To nie one przyczyniły się do kłopotów Dantego.

Zaangażowanie polityczne Dantego po stronie gwelfów, zbiegło się z podziałem tego stronnictwa na Białych i Czarnych. Niestety łączenie Dantego z Białymi i jego wystąpienia podczas zebrań Rady Stu spowodowały, że kiedy w 1301 roku Karol Walezjusz na czele 1200 rycerzy wkroczył do Florencji znalazł się w śród grupy kilkuset oskarżonych osób. Czarni oskarżali Biały, że nie są gwelfami lecz gibelinami, a w efekcie z miasta wygnano ponad 600 osób. Wśród nich znalazł się Dante, który był posłem w Rzymie.

Rodzina wygnańca – żona wraz z dziećmi – nie opuściła Florencji.

Dante miał już nigdy nie wrócić do swojego ukochanego miasta., pomimo tego, że był gotów wyrazić skruchę. Proponowane mu warunki powrotu były jednak uwłaczające.

Dlatego, jak pisze Barberi, Dante przebywał na różnych dworach =, w gościnie u mniejszych lub większych władców, a na koniec swojego życia mieszkał w Rawennie. Zmarł w tym mieście w nocy z 13 na 14 września 1321 roku. Jego grób znajduje się w Rawennie a cenotaf we Florencji.

Jeśli interesujesz się historią średniowiecznej Italii lub czytasz z podziwem „Boską komedię”, to z pewnością zainteresuje Cię biografia poety, jaką napisał Alessandro Barbero. Polecam!