Na Monte Grappa jechałem mającą ponad 100 lat „Strada Cadorna”. Z Bassano del Grappa na szczyt jest około 30 kilometrów, a Google podpowiada, że można wjechać na górę w około 50 minut. Ja jechałem około godziny (może nieco więcej), aby po pokonaniu 14 zakrętów typu agrafka (180 stopni) dotrzeć na parking przy cmentarzu wojskowym, który położony jest na szczycie góry o wysokości 1 776 metrów nad poziomem morza. Od dawna chciałem odwiedzić ten cmentarz!

Według współczesnych oznaczeń na szczyt prowadzi droga prowincjonalna 148 Monte Grappa (SP 148), dawna droga krajowa 141 Strada Cadorna (SS 141). Maksymalne nachylenie podczas podjazdu sięga 15%. Z powodu ekstremalnych podjazdów trasa na Monte Grappa jest bardzo lubiana przez rowerzystów, co powoduje, że uwaga kierowcy musi być zdwojona.

Bitwa o Monte Grappa

W masywie górskim Monte Grappa toczyły się trzy bitwy w czasie I wojny światowej.

Pierwsza z trzech bitew była najsławniejsza, ponieważ wojska włoskie powstrzymały wielką austriacką ofensywę latem 1917 roku. Szef włoskiego sztabu generalnego – generał Luigi Cadorna – nakazał zbudować fortyfikacje na szczycie Monte Grappa, aby z góry uczynić twierdzę nie do zdobycia. Działania podjęte na rozkaz Cadorny uratowały Włochy od totalnej klęski po przegranej bitwie pod Caporetto. Armia austro-węgierska, wspierana przez niemiecki Korpus Alpejski (AlpenKorps), nie zdołała zdobyć szczytu góry podczas pierwszej bitwy trwającej od 11 listopada do 23 grudnia 1917 roku. Po bitwie linia frontu ustabilizowała się wzdłuż rzeki Piave.

Druga bitwa o Monte Grappa była rezultatem austriackiej ofensywy podjętej 5 do 22 czerwca 1918 r., ale wojskom włoskim, którymi dowodził generał Gaetano Giardino, dało się utrzymać pozycje, a nawet zdobyć utracone wcześniej szczyty górskie np. Cima Grappa.

Trzecia bitwa o Monte Grappa rozpoczęła się 24 października 1918 roku w ramach ostatniej w czasie I wojny światowej włoskiej ofensywy, kiedy to dziewięć dywizji włoskich zaatakowało pozycje austriackie. Po ciężkich walkach, armia austro-węgierska rozpoczęła odwrót (28 października).

W sumie siły austro-węgierskie liczyły 120 tysięcy żołnierzy, a włoskie około 134 tysięcy żołnierzy. W trzech bitwach poległo wielu żołnierzy obu stron, których chowano na prowizorycznych cmentarzach rozrzuconych po całym masywie górskim.

Cmentarz wojenny Monte Grappa

Po zakończeniu Wielkiej Wojny postanowiono wybudować jeden monumentalny cmentarz, początkowo pod szczytem, a ostatecznie – na szczycie góry.

Cmentarz zaprojektował przez ten sam architekt, który opracował projekt cmentarza w Redipuglii – Giovanni Greppi.

Budowa monumentu rozpoczęła się w 1932 roku, a uroczyste otwarcie cmentarza miało miejsce 22 września 1935 roku.

Sanktuarium podzielone jest na pięć półokrągłych, koncentrycznych i nakładających się na siebie okręgów, które zwężają się ku górze, aby przybrać formę dużej fortecy. Sanktuarium zawiera szczątki 22 950 żołnierzy:

• włoskie ossuarium z 12 615 poległych, spośród których zidentyfikowano 2 283,
• ossuarium austro-węgierskie ze szczątkami 10 295 żołnierzy, z których 295 zidentyfikowano.

Na wysokości czwartego okręgu znajduje się znajduje się grób marszałka Gaetano Giardino, dowódcy Armii Grappa, który zmarł 21 listopada 1935 roku i został pochowany wśród swoich żołnierzy.

Madonna del Grappa

Z tego miejsca wchodzi się na piąty poziom, w środku którego zbudowano Sacellum Madonna del Grappa (sacellum to niewielka świątynia). We wnętrzu kaplicy znajduje się figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus na ręku, uroczyście konsekrowana w 1901 r. przez papieża Piusa X.

Włoskie sanktuarium jest połączone z ossuarium austro-węgierskim Via Eroica. Odchodzi ona do kaplicy i prowadzi między siedmioma parami dużych kamieni, na których w reliefie umieszczono nazwy miejsc, w toczyły się najważniejsze walki w masywie Grappa.

Monte Grappa tu sei la mia patria

Na końcu Via Eroica wzniesiono portal Roma, z wyrzeźbionymi pierwszymi słowami pieśni śpiewanej przez włoskich żołnierzy: „Monte Grappa tu sei la mia patria”.

Portal Roma kiedyś był Miejscem Pamięci, do którego można było wejść (obecnie niedostępne). W dzisiejszych czasach jest znakomitym punktem widokowym, z którego można podziwiać całą okolicę Monte Grappa.

Cmentarz wojskowy miał oddać cześć żołnierzom poległym w Wielkiej Wojny, która zakończyła się 11 listopada 1918 roku. Miał też być memento i przestrzegać ludzkość przed wywoływaniem kolejnych konfliktów zbrojnych. Jak pokazuje historia i teraźniejszość – to próżne przestrogi.

Jedynie kozice przechadzające się po szczycie góry wydają się promieniować życiem, przechadzając się po dawnym polu bitwy…